اتصال‌پذیری و ارتباطات

به گزارش روابط‌عمومی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات، این با هدف شناسایی ضرورت‌های کشور در حوزه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات و ظرفیت‌های زیست‌بوم، رفع موانع و تسهیل‌گری در فرآیند توسعه این فناوری‌ها در خرداد ۱۴۰۲ تشکیل شد. اتصال‌پذیری و ارتباطات به مجموعه فناوری‌ها و خدماتی گفته می‌شود که به کاربران اجازه اتصال به یک شبکه ارتباطی را می‌دهند. این فناوری‌ها مشتمل بر حجم فزایندهای از داده‌ها، پروتکل‌ها و استانداردهای بی سیم و سیمی و ترکیبات آنها است. فناوری ارتباطات در واقع شامل خدمات مخابراتی صوتی و انتقال داده به صورت سرویس‌های ثابت و همراه از طریق یک شبکه می‌شود.

حمایت از نخبگان، پژوهشگران و سرآمدان فناور، توسعه فناوری‌های اولویت دار و نوظهور، تجاری سازی و بازاریابی از دیگر اهداف این ستاد به شمار می‌رود. همچنین اولویت‌های حمایتی ستاد فناوری‌های اتصال پذیری حوزه ارتباطات، امنیت، اتصال پذیری و بلاک چین را شامل می‌شود که هر کدام از این حوزه‌ها چندین زیرشاخه و موضوع را در خود گنجانده است.

در مصاحبه پیش رو با دکتر سید محمد کرباسی دبیر این ستاد به جزئیات اولویت‌های حمایتی ستاد، اقدامات و برنامه‌های ستاد در حوزه‌های هوشمندسازی، امنیت سایبری، اینترنت اشیا، اینترنت کوانتومی، مدل حمایتی از دانش بنیان‌های حوزه ارتباطات، جزئیات همکاری با وزارت ارتباطات و اپراتورهای ارتباطی برای پیشرفت پروژه‌های نسل ۵G و همچنین نقش ستاد در مسیر بومی سازی شبکه ملی اطلاعات و … پرداخته ایم.

گفت وگوی مشروح دبیر ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی ریاست جمهوری و استادیار دانشگاه صنعتی شریف با خبرگزاری مهر در نوشتار زیر قابل مشاهده است؛

*آقای دکتر به عنوان سوال مقدماتی بفرمائید چه تعداد شرکت دانش بنیان در حوزه فناوری‌های اتصال پذیر و ارتباطات در کشور فعالیت دارند و مدل حمایتی ستاد از این شرکت‌ها به چه صورت است؟
_ابتدا باید مقدمه‌ای را درباره ستاد بیان کنم، در معاونت علمی با توجه به مأموریت اصلی معاونت در حوزه علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان که در عبارت معاونت هم نقش بسته است، سه حوزه اصلی داریم که حوزه نخست «توسعه علم و دانش» است که از سوی بنیاد علم ایران هدایت و پیگیری می‌شود، حوزه دوم «توسعه فناوری‌ها» نام دارد که توسط مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی هدایت و توسط ۸ ستاد توسعه فناوری پیگیری می‌شود و حوزه سوم، «اقتصاد دانش بنیان» نام دارد که آن هم توسط ستادهای اقتصاد دانش بنیان راهبری می‌شود. ستاد اتصال پذیری و ارتباطات یکی از ۸ ستاد توسعه فناوری است که در معاونت علمی تعریف شده و بیش از یکسال است که در این حوزه در حال ایفای نقش هستیم. حوزه فعالیت ستاد، توسعه فناوری‌هایی است که مربوط به حوزه مخابرات، ارتباطات، اتصال پذیری پیشرفته و … می‌شود.

خوشبختانه اخیراً شاهد حضور ده هزارمین شرکت دانش بنیان بودیم و در حال حاضر بیش از ۱۰ هزار شرکت دانش بنیان داریم و از بین این ۱۰ هزار شرکت، حدود ۴ هزار شرکت در حوزه برق، الکترونیک، مخابرات و همچنین فناوری اطلاعات فعال هستند و چیزی حدود ۴۰ درصد کل شرکت‌های دانش بنیان را در بر می‌گردد اما لزوماً همه این شرکت‌ها درگیر موضوع اتصال پذیری و ارتباطات نیستند و خیلی از آنها شاید در حوزه‌های اپلیکیشن‌ها، نرم افزاری و … کار می‌کنند. در این میان بیش از ۲ هزار شرکت احصا شده است که مشخصاً در حوزه اتصال پذیری و ارتباطات مشغول به فعالیت هستند و یک جامعه مخاطب وسیعی را برای ستاد شامل می‌شود.

حوزه اتصال پذیری و ارتباطات به دلیل اینکه یکی از حوزه‌های آینده فناوری دنیا است، حوزه پویایی بوده و در همین یکسال اخیر شاهد افزایش شرکت‌های این حوزه بوده ایم منتها حوزه مأموریتی که برای این شرکت‌ها متصور هستیم، حوزه مشخصی است که لازم است بیشتر درباره آن توضیح دهم. معاونت علمی در وهله اول حامی معنوی شرکت‌های دانش بنیان است و از تاییدیه اولیه شرکت و معرفی این شرکت‌ها به دستگاه‌های مربوطه برای همکاری دو جانبه از مأموریت‌های معاونت به شمار می‌رود. به عنوان یکی از مأموریت‌های ستاد، ما شرکت‌های دانش بنیان را به هر دستگاه مرتبطی چه وزارت ارتباطات و چه وزارتخانه‌های دیگری که هر کدام در حوزه‌های مربوط به هوشمندسازی نیاز به کمک دانش بنیان‌ها داشته باشند، معرفی می‌کند.

به طور کلی با توجه به مطالعه و بررسی بر روی اسناد بالادستی و مشخص کردن اولویت‌ها در حوزه‌های فناوری‌های مرتبط با ستاد، پروژه‌هایی را تعریف می‌کنیم که این پروژه‌ها نیازمند حضور فعال شرکت‌های دانش بنیان خواهد بود. شرکت‌هایی که بتوانند نقش آفرینی کنند، بالطبع ستاد هم از آنها حمایت خواهد کرد.

*در حال حاضر ایجاد شبکه ملی اطلاعات به عنوان یک تکلیف قانونی توسط دستگاه‌های مربوطه در کشور دنبال می‌شود. براساس مصوبهٔ شورای عالی فضای مجازی این شبکه در نهایت، امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی را فراهم می‌کند و تا سال ۱۴۰۴ باید ۸۰ درصد خانوارها و ۱۰۰ درصد کسب‌وکارها با متوسط سرعت ۲۵ مگابیت برثانیه به اینترنت متصل شوند. در همین راستا بومی سازی و بخش‌های زیرساختی این شبکه در لایه‌های مختلف موضوعی در حال پیگیری است. ستاد برای بومی سازی در حوزه شبکه ملی اطلاعات و زیرساخت ارتباطی کشور تاکنون توانسته برنامه‌ای را راهبری و اجرایی کند؟
_در ستاد مفهوم ملی «شبکه ملی اطلاعات» به عنوان یکی از الگوهای مبنا برای پیشرفت و توسعه حوزه اتصال پذیری در نظر گرفتیم. خوشبختانه یک سری اسنادی از سوی دولت، وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای مجازی تعریف شده که همان اسناد را به عنوان نقشه راه توسعه فناوری در نظر گرفته ایم. البته در حال حاضر در نظر داریم «سند ملی توسعه فناوری‌های اتصال پذیری و ارتباطات» را تدوین و توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی پیگیری کنیم و ستاد سند ملی خود را داشته باشد.

اگرچه مردم با ادبیات شبکه ملی اطلاعات آشنا هستند، اما اگر قرار باشد بیشتر درباره این شبکه توضیح دهم، مفهوم این شبکه اینطور تعریف می‌شود که همه ارتباطات کشور را از طریق زیرساخت‌های کافی و با کیفیت در داخل کشور تأمین کنیم. یعنی اگر قرار باشد بین دو نقطه کشور ارتباطی رخ دهد، این ارتباط نیازی به زیرساخت‌های خارج از کشور نداشته باشد. بالطبع این موضوع باعث کاهش هزینه‌ها و باعث افزایش کیفیت و سرعت خواهد شد. البته باید ذکر کنم که هر کشوری شبکه ملی اطلاعات دارد و ما هم باید آن را داشته باشیم.

خوشبختانه در آخرین آمار وزارت ارتباطات پیشرفت شبکه ملی اطلاعات، ۶۶ درصد اعلام شد. این شبکه برای اینکه به نقطه مطلوب خود برسد، نیازمند بومی سازی اجزا و زیرساخت‌ها است. یعنی ما باید در حوزه‌های مختلف فناوری‌هایی که زیرساخت‌های شبکه ملی به آن نیاز دارند به اندازه کافی سرمایه گذاری کنیم و شرکت‌های دانش بنیان سهم و نقش خود را در این بخش ایفا کنند. بنابرین یکی از حوزه‌های مهمی که پروژه‌های توسعه فناوری در ستاد تعریف می‌شود، پروژه‌های مرتبط با شبکه ملی اطلاعات است. در این حوزه توسعه زیرساخت‌های شبکه ملی اطلاعات جهت افزایش ضریب نفوذ و پهنای باند شبکه‎‌های ارتباطی در سطح کشور در دستور کار قرار دارد.

از آن سو با در نظر گرفتن اولویت‌های فهرست بومی سازی شبکه ملی اطلاعات به دنبال این هستیم که به آن دسته از شرکت‌های دانش بنیانی که در حوزه‌های ضروری و گلوگاهی شبکه ملی اطلاعات ورود کرده و یا قراردادهای فعالی را با اپراتورها منعقد کرده اند، در راستای کمک به گردش مالی این شرکت‌ها و رفع نیازهای موقت مالی تسهیلات ارزان قیمت در اختیارشان قرار دهیم.

*پیش از این اعلام شد که ستاد اتصال پذیری با اپراتورهای ارتباطی در زمینه بومی‌سازی شبکه ملی اطلاعات همکاری‌هایی خواهد داشت، این همکاری در حال حاضر در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
_سال گذشته با ۲ اپراتور همراه کشور ۲ توافقنامه بین معاونت علمی، صندوق نوآوری و شکوفایی و اپراتورها امضا شد و این دو توافقنامه مبنای تعریف پروژه‌های اعتبار مالیاتی بود و یکی از برنامه‌هایی که در ستاد پیگیری می‌کنیم تحقق همین توافقنامه‌ها است. قانون جهش تولید دانش بنیان ذیل ماده ۱۱ دو بند مهم دارد؛ بند (ب) مربوط به تعریف پروژه‌های تحقیق و توسعه و بند (ت) نیز مربوط به پروژه‌های سرمایه گذاری می‌شود. در واقع ما برای بحث تحقق بومی‌سازی نیاز به تحقیق و توسعه داریم و در این قرارداد، اپراتورها به سمت تعریف پروژه‌های تحقیق و توسعه تشویق می‌شوند.

در همین راستا اقدامات خوبی تاکنون انجام شده و فراخوان‌هایی منتشر شده است و در صدد هستیم با کمک ظرفیت اعتبار مالیاتی، پروژه‌هایی را در زمینه‌های تحقیق و توسعه شبکه ملی اطلاعات، در بحث لایه رادیو و دسترسی و هم در بخش‌های مربوط به هسته شبکه و لایه انتقال تعریف کنیم. علاوه بر این برای توسعه زیست بوم از محل همان دو توافقنامه، برای تأمین زیرساخت‌ها در مراکز دانشگاهی و پژوهشگاه‌ها استفاده می‌کنیم تا زیست بوم از نظر تحقیق و توسعه‌ای در آینده با مشکلی مواجه نباشد.

*از آنجا که توسعه فناوری مخابراتی کوانتومی، توسعه فناوری‌های مرتبط با حوزه امنیت سایبری، اینترنت اشیا و توسعه ابررایانه‌ها از اولویت‌های حمایتی ستاد به شمار می‌رود، چه برنامه‌هایی در این حوزه تعریف کرده و کدام یک از این برنامه‌ها محقق شده است؟
_برای حوزه‌های فناوری‌های مرتبط با ستاد ۴ کارگروه تخصصی ارتباطات نسل جدید، اینترنت اشیا و هوشمندسازی، ارتباطات ماهواره‌ای و حوزه امنیت سایبری تعریف کردیم. وظیفه هر کارگروه تخصصی این است که اولویت‌های کشور و گلوگاه‌ها را شناسایی کند و متناسب با آن پروژه‌هایی را تعریف کند به طور مثال فعالیت‌هایی باید از جنس اعتبار مالیاتی تعریف شود.

فناوری‌هایی که در سوالتان اشاره کردید، فناوری‌های مهمی هستند که در اولویت کاری ستاد بوده و قرار دارد منتها هر کدام از حوزه‌های فناوری، صورت مساله‌های متفاوتی دارد و نیازمند اقدام متفاوتی است. مثلاً اینترنت اشیا یکی از حوزه‌هایی است که بلوغ فناوری خوبی برای آن وجود دارد و یکی از مساله‌های مهم در این حوزه، رفع موانع حوزه تقاضا است. یعنی باید بتوانیم حوزه تقاضا در اینترنت اشیا تحریک کنیم که مستلزم اقدامات ترویجی است. مثلاً یکی از اقدامات مأموریت رسانه‌ها در پرداختن به این موضوع و توجیه پذیر بودن استفاده از ابزارهای هوشمندسازی از جمله اینترنت اشیا است.

در قالب فراخوان نوآفرین که سال گذشته اعلام و پروژه‌های دریافتی داوری شد، شاهد یک سری پروژه‌های نوآورانه‌ای در حوزه اینترنت اشیا شاهد بودیم و علاوه بر آن در حال پیگیری پروژه «ماینور اینترنت اشیا» در دانشگاه صنعتی شریف هستیم که مستلزم تجهیز آزمایشگاه‌های مربوطه است. در ماینور اینترنت اشیا هدف ایجاد یک رشته میان‌رشته‌ای با حجم واحدهای محدود هست، تا به کمک آن، دوستانی که در رشته‌های مختلف علوم مهندسی و نه لزوماً مهندسی برق تحصیلات آکادمیک داشتند بتوانند با مفاهیم اصلی فناوری‌های مرتبط با اینترنت اشیا آشنایی پیدا کنند. ماینور اینترنت اشیا حاوی درس‌های تئوری و عملی هست و دانشجویان علاوه بر فراگیری مفاهیم تئوری، در آزمایشگاه این دوره هم بصورت عملی به کسب مهارت خواهند پرداخت. امیدواریم با مساعدت معاونت علمی، این دوره از زمستان امسال تشکیل شود.

همچنین بحث راه اندازی «اولین فب لب اینترنت اشیا» برای ساخت سریع در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران در حال پیگیری است. این فب لب، آزمایشگاه سریع نمونه سازی است که هدفش فراهم ساختن ابزارها و زیرساخت‌های لازم برای رسیدن سریع به نمونه اولیه اثبات مفهومی یک فناوری است. در بحث اینترنت اشیا چون حوزه‌های کاربرد مختلف و متنوعی داریم، باید زیرساخت‌های مختلف اینترنت اشیا را در آن آزمایشگاه تأمین کنیم و برای اینکه هر پروژه توسعه فناورانه در اینترنت اشیا تعریف شود، نیازمند یک زیرساخت ارتباطی ساخت انحصاری خودش است. وظیفه این آزمایشگاه تأمین همه این امکانات بوده و هدف ما هم از تعریف این فب لب، ایجاد یک مرکز و نهادی با درب‌های باز است که بتواند به تیم‌های تحقیقاتی و شرکت‌های دانش بنیان خدامات ارائه دهد.

*در حوزه اینترنت کوانتومی چطور؟ چه پیگیری‌هایی برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مرتبط با این فناوری انجام داده اید؟
_در حوزه کوانتوم با ستاد کوانتوم و اپتیک جلسات متعددی داشتیم و پیگیری‌های متعددی شده است. کوانتوم، حوزه خاصی است و تیم‌های محدودی بر روی این فناوری کار می‌کنند. مهمترین اقدامی که در این حوزه انجام شود، ایجاد همگرایی و هم افزایی بین این تیم‌ها است.

برنامه‌ای را برای راه اندازی «آزمایشگاه مرجع در حوزه اینترنت کوانتومی» با همکاری و رایزنی پژوهشگاه ارتباطات و وزارت ارتباطات در دستور کار داریم که مذاکرات آن انجام شده و امیدوارم به نتیجه برسد. این پروژه حدود یک سال در حال پیگیری است. ما در حوزه «توزیع کلید کوانتومی» نیازمند آزمایشگاه مرجعی هستیم که تیم‌های تحقیقاتی در سطح کشور بتوانند دستاوردهای خود را همانجا تست و اثبات کنند.

با توجه به اینکه نقشه راهی برای این حوزه اینترنت کوانتومی ترسیم شده، برنامه بعدی ما با همکاری ستاد کوانتوم به این صورت است که بتوانیم به سمت ایجاد یک شبکه با سه هسته پیش برویم که اینها با هم مرتبط باشند و بتوانند «توزیع کلید کوانتومی» را بین خودشان مبادله کنند؛ در همین زمینه این پروژه تحقیقاتی را با یکی از مراکز دانشگاهی تعریف کردیم که در حال حاضر تأمین مالی پروژه انجام شده و امیدوارم به زودی کار تحقیقاتی آن آغاز شود و بتواند به این فرایند کمک کند.

(توزیع کلید کوانتومی (QKD) یک روش ارتباط امن است که یک پروتکل رمزنگاری مبتنی بر مکانیک کوانتومی را پیاده سازی می‌کند. این روش امکان اشتراک گذاری یک کلید تصادفی مخفی را بین دو شخص فراهم می‌کند، که می‌توان از آن برای رمزگذاری و رمزگشایی پیام‌ها استفاده کرد.)

*آیا ستاد در حوزه خودروهای متصل و خودران نیز ورود داشته است؟
در حوزه خودروهای متصل و خودران، در حال حاضر مهمترین موضوع در حال پیگیری در ستاد، بحث بهم رسانی و ایجاد زیرساخت مشترک برای توسعه زیست‌بوم این حوزه و همچنین امضای قراردادهای متناسب بین عرضه‌کنندگان این فناوری‌ها و صنایع خودرویی است. همچنین از نظر تسهیلگری و تنظیم‌گری جلساتی با ذینفعان این حوزه در جهت شناسایی و رفع موانع، در دستور اقدام هست.

*آقای دکتر، از آنجا که یکی از زیرساخت‌های توسعه هوش مصنوعی، دستیابی و گسترش فناوری ۵G است و توسعه فناوری هسته شبکه نسل ۴ و ۵ از اولویت‌های حمایتی ستاد در حوزه ارتباطات به شمار می‌رود، برای این مهم چه اقداماتی و یا برنامه‌ای در دستور کار دارید؟
_از ابتدای تشکیل ستاد در تعامل سازنده و نزدیک با وزارت ارتباطات بوده و هستیم. یکی از مساله‌هایی که از همان روز اول در تعامل با دوستان وزارتخانه در جلسات مطرح و پیگیری شد، مباحث توسعه نسل پنجم اینترنت، اینترنت اشیا و بحث ارتباطات کوانتومی بوده است. در بحث توسعه ۵G به طور خاص، در حال حاضر بحث و دغدغه ما توانمندسازی و توسعه فناوری‌های مرتبط با آن است. در سال گذشته و امسال یک سری پروژه‌هایی در حوزه ارتباطات رادیویی مرتبط با نسل پنجم اینترنت تعریف شد. فراخوان تجهیزات رادیویی نسل جدید یا ترنج سال گذشته اعلام و امسال داوری‌ها انجام شد و در مرحله تعریف و عقد قرارداد قرار داریم. تمرکز آن فراخوان در بحث فناوری‌های «موج میلیمتری» بود و ما درصدد این هستیم که ترنج ۲ و ۳ را هم تعریف کنیم.

پژوهشگاه ارتباطات یک نهاد دولتی است که در این سال‌ها توانسته برای خدمات آزمایشگاهی و زیرساختی برای شرکت‌های دانش بنیان و تیم‌های تحقیقاتی دانشگاهی خدمات خوبی ارائه دهد. این پژوهشگاه، آزمایشگاه نسل ۴ دارد که تجهیزات آن برای نسل پنجم نیاز به ارتقا دارد. ما از سال گذشته با همکاری یکی از اپراتورهای ارتباطی و وزارت ارتباطات در تلاش بودیم که این تجهیز صورت گیرد و همچنان پیگیر این موضوع نیز هستیم. علاوه بر این در حوزه «شبکه های دسترسی رادیویی باز» که یکی از فناوری‌های مهم در نسل جدید محسوب می‌شود، با همکاری یکی از اپراتورها در قالب بند (ت) جهش تولید دانش بنیان، در تلاش هستیم که در یکی از دانشگاه‌های کشور یک آزمایشگاه در این حوزه ایجاد کنیم که برای توسعه این حوزه کمک کننده باشد.

علاوه بر این، یک سری اقداماتی از سال گذشته شروع شده، منتها به نتیجه نرسیده است که خب اقداماتی است که در تعامل با سازمان و ارگان‌های دیگر برای توسعه فناوری، انتقال فناوری و دریافت فناوری تعریف شده و طبیعتاً زمان بر است. همچنین در حوزه هسته شبکه، امسال در بحث تعریف پروژه‌های اعتبار مالیاتی اپراتورها تمرکز خوبی صورت گرفت که امیدوارم به نتیجه برسد چرا که پروژه‌های اعتبار مالیاتی ۱۴۰۳ در خرداد و تیرماه در سامانه آپلود شده و در حال پیگیری هستیم که این پروژه‌ها به خوبی دفاع و تعریف شود.

از طرفی دیگر از ظرفیت پروژه‌ها و طرح‌های پیشران معاونت هم کمک می‌گیریم و تعامل خوبی با ستاد اقتصاد دیجیتال و معاونت نوآوری وزارت ارتباطات ایجاد کرده ایم. هدفمان این است که از طریق این هم افزایی از محل طرح‌های پیشران معاونت، پروژه‌های کلانی را در حوزه ارتباطات نسل پنجم تعریف کنیم. بحث «لایه هسته شبکه ملی اطلاعات» یکی دیگر از مهمترین موضوعاتی است که نیازمند تعریف پروژه تحقیقاتی است که این پروژه‌ها ارزش خیلی بالایی دارد و اگر بتوانیم هسته شبکه بومی داشته باشیم، به لحاظ امنیت شبکه و هم در بحث صرفه جویی ارزی بسیار کمک کننده است؛ با این اقدام مسیر توسعه ارتباطات پرایوت را که در واقع برای هوشمندسازی معادن و صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد را هموار خواهد کرد.

شبکه‌های پرایوت یا شبکه‌های خصوصی، نوع محدود شده‌ای از شبکه‌های عمومی هستند که طراحی آنها ساده‌تر از طراحی یک شبکه کامل است و اصطلاحاً یک سری توابع شبکه را در اختیار ندارند. در واقع هسته خصوصی نسبت به هسته عمومی، ساده‌تر هستند. اگر به سمت توسعه فناوری هسته عمومی پیش برویم، یکی از محصولات جانبی این اقدام، هسته خصوصی خواهد بود. بحثی که در اینجا داریم این است که بسیاری از معادن، صنایع و کارخانجات به دلیل ملاحظات امنیتی، نیاز دارند که شبکه آنها یک شبکه خصوصی باشد، یعنی به اینترنت یا به شبکه‌های عمومی اپراتورها متصل نباشند بلکه به صورت یک جزیره جداگانه، داده‌های حیاتی صنایع و معدن در داخل شبکه به صورت خصوصی و محرمانه حفظ شود.

برای اینکه بتوانیم در این زمینه اقدام مؤثری انجام دهیم، یا باید به ازای هر کارخانه و پروژه هوشمندسازی، یک لاینس شبکه خصوصی خارجی خرید کنیم یا اینکه شبکه خصوصی خودمان را توسعه دهیم تا از این طریق در معادن و … از نسخه بومی استفاده کنیم. در این صورت به لحاظ امنیتی مشکلی نخواهیم داشت چرا که در صورت تهیه محصول خارجی، هیچ تضمینی برای امنیت آن وجود دارد. تهیه این نسخه بومی هم به صرفه جویی ارزی کمک خواهد کرد و هم در بحث توسعه اقتصاد دانش بنیان و اشتغال زایی می‌تواند مؤثر باشد.

*و در آخر اگر نکته‌ای جا مانده و یا در سوالات مطرح نشد، بفرمائید.
_حوزه اتصال پذیری و ارتباطات شاید بعد از هوش مصنوعی کاربردی، حوزه دوم آینده فناوری‌ها در جهان به حساب می‌آید و به واسطه توسعه این فناوری شاهد تحولات بزرگی در کیفیت زندگی و بهره مندی از فناوری در آینده خواهیم بود. این حوزه نیاز به توجه و سرمایه گذاری خوب، همکاری‌های بین المللی برای انتقال دانش و فناوری به کشور و حمایت از تیم‌های تحقیقاتی دارد. ما خوشبختانه منابع انسانی و ظرفیت‌های دانشگاهی بسیار خوبی در این حوزه داریم که نیازمند حمایت هستند و ما در معاونت علمی همه تلاشمان بر این بوده است بتوانیم در همین راستا قدم برداریم.