دستاوردهای ایران در حوزه ماهواره‌های سنجش از دور

در سال‌های اخیر، ایران با وجود محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها توانسته است در زمینه توسعه ماهواره‌های سنجش از دور به موفقیت‌هایی دست یابد.

به گزارش روابط‌عمومی ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات، ماهواره‌های سنجش از دور به عنوان ابزارهای اصلی نظارت و بررسی سطح زمین از فضا، نقش حیاتی در بسیاری از حوزه‌ها از جمله مدیریت منابع طبیعی، نظارت بر محیط زیست، مدیریت بحران‌ها و امور امنیتی دارند. چند نمونه از مهم‌ترین ماهواره‌های سنجش از دور ایرانی عبارت‌اند از:

ماهواره خیام: یکی از جدیدترین ماهواره‌های ایرانی که قابلیت تصویربرداری با دقت بالا را دارد و به ایران این امکان را می‌دهد تا از داده‌های سنجش از دور برای مدیریت منابع طبیعی، کشاورزی و نظارت بر تغییرات محیطی بهره‌مند شود. ماهواره خیام دارای رزولوشن بالا و توانایی ارسال داده‌های مداوم است که در مدیریت بحران‌ها و نظارت بر محیط زیست بسیار موثر است.

ماهواره نوید: این ماهواره در سال 1390 به فضا پرتاب شد و یکی از اولین گام‌های ایران در زمینه سنجش از دور محسوب می‌شود. نوید با بهره‌گیری از فناوری‌های بومی، داده‌های مهمی از وضعیت آب و هوایی و پوشش گیاهی ایران فراهم می‌کند.

ماهواره ظفر: ماهواره ظفر که با همکاری سازمان فضایی ایران توسعه یافته، قابلیت‌های سنجش از دور در حوزه‌های کشاورزی و محیط زیست را داراست و می‌تواند در پایش بلایای طبیعی و وضعیت محیطی کشور نقشی موثر ایفا کند.

* ماهواره سنجشی طلوع و سری ماهواره‌های پارس نیز از نوع ماهواره‌های سنجشی هستند.
ایران در دهه‌های اخیر تلاش‌های گسترده‌ای برای توسعه فناوری‌های فضایی و ماهواره‌های سنجش از دور داشته و دستاوردهای قابل‌توجهی را در این زمینه کسب کرده است. با وجود چالش‌های فنی، تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، کشور توانسته با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، تربیت نیروهای متخصص و ایجاد زیرساخت‌های علمی، به پیشرفت‌های مهمی در حوزه ماهواره‌های سنجش از دور دست یابد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین دستاوردهای ایران در این حوزه می‌پردازیم.

* ماهواره‌های سنجش از دور اولیه ایران
ایران از اوایل دهه 80 شمسی با هدف تقویت توانمندی‌های فضایی خود، به توسعه ماهواره‌های سنجش از دور و تحقیقاتی اقدام کرد. در این دوران، تمرکز بیشتر بر ساخت ماهواره‌های کوچک و دستیابی به دانش پایه‌ای طراحی و ساخت ماهواره بود. اولین ماهواره‌های ساخته شده عمدتاً تحقیقاتی و آموزشی بودند و با هدف بررسی عملکرد سیستم‌ها و تکنولوژی‌های پایه در فضا توسعه یافتند.

از نمونه‌های اولیه می‌توان به ماهواره‌های آموزشی "مصباح" و "سینا" اشاره کرد. این ماهواره‌ها گرچه ظرفیت‌های محدودی داشتند، اما برای انتقال داده‌های اولیه و آزمایش فناوری‌ها، به‌ویژه در زمینه کنترل ماهواره و برقراری ارتباط با ایستگاه‌های زمینی، به کار گرفته شدند.

* ماهواره‌های ایرانی سنجش از دور و کاربردهای عملیاتی
با پیشرفت تدریجی در فناوری‌های فضایی، ایران توانست به طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجش از دور با قابلیت‌های عملیاتی‌تر دست یابد. یکی از نخستین دستاوردهای مهم در این زمینه، ماهواره "نوید" بود که در سال 1390 به فضا پرتاب شد. ماهواره نوید به عنوان یکی از اولین ماهواره‌های سنجش از دور بومی ایران، با توانایی تصویربرداری از زمین، تجربه‌ای حیاتی برای مهندسان و پژوهشگران ایرانی فراهم کرد. با این پرتاب، ایران گام بزرگی به سوی بهره‌برداری از داده‌های سنجش از دور در کاربردهای محیط‌زیستی و مدیریت منابع برداشت.

پس از آن، ماهواره‌هایی چون "فجر" و "پیام" نیز طراحی و پرتاب شدند. پیام به عنوان یک ماهواره سنجش از دور، دارای قابلیت تصویربرداری از زمین با رزولوشن متوسط بود و در مدارهای پایین قرار گرفت. ماهواره پیام با هدف پایش زمین و بررسی تغییرات محیطی، نظارت بر منابع آب، و نقشه‌برداری از مناطق مختلف کشور به کار رفت.

سازمان فضایی ایران , پژوهشگاه فضایی ایران ,

 

* ماهواره "خیام" و گام مهم در دقت تصویربرداری
ماهواره "خیام"، یکی از دستاوردهای مهم ایران در حوزه ماهواره‌های سنجش از دور، در سال 1401 با همکاری متخصصان ایرانی و با استفاده از برخی تکنولوژی‌های بین‌المللی به مدار زمین پرتاب شد. این ماهواره، با داشتن رزولوشن بالا و قابلیت تصویربرداری دقیق‌تر نسبت به ماهواره‌های پیشین، به ایران امکان می‌دهد که داده‌های با کیفیت‌تری از زمین جمع‌آوری کند. این تصاویر می‌توانند در مدیریت منابع آبی، برنامه‌ریزی کشاورزی، پایش جنگل‌ها، و نظارت بر تغییرات شهری و زیست‌محیطی مورد استفاده قرار گیرند.

سازمان فضایی ایران , پژوهشگاه فضایی ایران ,

ماهواره خیام برای اهدافی نظیر پایش محیط‌زیست، پایش فرونشست زمین، به‌روز‌رسانی نقشه‌های کشاورزی، و مدیریت بحران در زمان بروز بلایای طبیعی کاربرد دارد. این دستاورد، نه تنها ظرفیت علمی و فنی ایران را ارتقا بخشید، بلکه در سطح جهانی نیز به عنوان یک پیشرفت مهم شناخته شد.

توسعه زیرساخت‌ها و تربیت نیروی انسانی متخصص
ایران علاوه بر طراحی و ساخت ماهواره‌ها، به توسعه زیرساخت‌های پشتیبانی و تربیت نیروی انسانی متخصص در این زمینه نیز توجه ویژه‌ای داشته است. سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران نقش مهمی در ایجاد آزمایشگاه‌ها، ایستگاه‌های زمینی و آموزش نیروی کار تخصصی ایفا کرده‌اند. این زیرساخت‌ها، امکان کنترل و ارتباط با ماهواره‌ها را فراهم کرده و به توسعه مهندسی و پژوهش‌های فضایی کمک کرده‌اند.
یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها در این زمینه، همکاری با دانشگاه‌های کشور در قالب پروژه‌های تحقیقاتی و تربیت نیروی متخصص است. این پروژه‌ها نه تنها امکان تبادل دانش بین متخصصان را فراهم می‌کنند، بلکه باعث تقویت زیرساخت‌های علمی و فناوری‌های مرتبط با سنجش از دور می‌شوند.

* برنامه‌های آینده و توسعه ماهواره‌های سنجش از دور پیشرفته‌تر
ایران با برنامه‌ریزی برای پرتاب ماهواره‌های جدید و پیشرفته‌تر، همچنان در تلاش برای توسعه فناوری‌های سنجش از دور است. از برنامه‌های آینده ایران می‌توان به پروژه‌های توسعه ماهواره‌های سنجش از دور با رزولوشن بسیار بالا و طراحی ماهواره‌هایی با کاربردهای چندگانه اشاره کرد.

ماهواره "پارس 1" و "پارس 2" از جمله پروژه‌های در حال توسعه هستند که با قابلیت‌های تصویربرداری و جمع‌آوری داده‌های چند طیفی، می‌توانند در بهبود مدیریت منابع طبیعی، پایش محیط‌زیست و کمک به اقتصاد کشاورزی کشور نقش بسزایی ایفا کنند. این ماهواره‌ها با رزولوشن بالاتر و دقت تصویربرداری بیشتر، می‌توانند به ایران کمک کنند تا به‌صورت خودکفا در مدیریت منابع و پایش تغییرات محیطی و اقلیمی عمل کند.

* چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی ایران
هرچند توسعه ماهواره‌های سنجش از دور در ایران با چالش‌های متعددی مواجه بوده است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها شامل تحریم‌ها، محدودیت‌ها و ... بوده است با این حال، این چالش‌ها سبب شده‌اند که کشور به سمت تولید داخلی فناوری‌ها و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان حرکت کند. گسترش همکاری و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه، از جمله فرصت‌هایی است که می‌تواند مسیر توسعه سنجش از دور را در ایران هموار کند.

ایران در راستای گسترش توان فضایی خود، برنامه‌های آینده‌نگرانه‌ای را برای توسعه ماهواره‌های سنجش از دور و پرتاب آن‌ها به مدارهای بالاتر مدنظر قرار داده است. با ادامه توسعه فناوری و پشتیبانی دولت، انتظار می‌رود که ایران بتواند در سال‌های آتی به دستاوردهای جدیدی در این حوزه دست یابد و قابلیت‌های سنجش از دور خود را بهبود بخشد. این امر می‌تواند ایران را در میان کشورهایی با توانایی سنجش از دور پیشرفته قرار دهد و باعث ارتقای قدرت علمی و تکنولوژیکی کشور شود.

ماهواره‌های سنجش از دور در دنیای امروز از اهمیت بسیاری برخوردارند و نقشی حیاتی در توسعه، مدیریت بحران و حفاظت از محیط زیست ایفا می‌کنند. ایران نیز با تلاش‌های پیوسته در این عرصه، گام‌های مهمی برداشته و توانسته به فناوری سنجش از دور دست یابد. با توجه به پتانسیل‌های موجود، افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند به‌عنوان یکی از بازیگران مهم در حوزه سنجش از دور در سطح منطقه و جهان مطرح شود.

//isti.ir/Z5gy